Từ Thông đạt số 1-c/vp ngày 03/01/1946 đến sự hình thành ngày Lưu trữ Việt Nam

Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, trong bối cảnh bộ máy chính quyền cách mạng vừa được thiết lập, hồ sơ, tài liệu của chế độ cũ tại nhiều công sở bị tiêu hủy, thất lạc một cách tùy tiện, gây nguy cơ mất mát tư liệu có giá trị đối với đất nước. Trước tình hình đó, ngày 03/01/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Thông đạt số 1-C/VP gửi các Bộ trưởng Chính phủ lâm thời, yêu cầu nghiêm cấm việc hủy bỏ, mua bán hồ sơ, tài liệu; đồng thời quy định những tài liệu không còn sử dụng phải được giao nộp về cơ quan lưu trữ để bảo quản. Người khẳng định rõ: việc giữ gìn tài liệu là trách nhiệm của các cơ quan và cán bộ, vi phạm sẽ bị xử lý nghiêm.

Thông đạt số 1-C/VP không chỉ ngăn chặn kịp thời tình trạng tiêu hủy tùy tiện hồ sơ, tài liệu sau ngày giành độc lập, mà còn đặt nền móng đầu tiên cho tư duy quản lý nhà nước về lưu trữ ở Việt Nam. Đây được xem là “mốc khởi đầu” của ngành Lưu trữ cách mạng Việt Nam.

Thông đạt số 1-C/VP ngày 03/01/1946 của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nguồn: Sưu tầm

Trên cơ sở đó, ngành Lưu trữ từng bước được kiện toàn về tổ chức và cơ sở pháp lý. Ngày 04/9/1962, Hội đồng Chính phủ ban hành Nghị định số 102-CP thành lập Cục Lưu trữ trực thuộc Phủ Thủ tướng - cơ quan quản lý nhà nước thống nhất về công tác lưu trữ trên phạm vi cả nước. Đến ngày 11/12/1982, Pháp lệnh Bảo vệ tài liệu lưu trữ quốc gia được ban hành, lần đầu tiên luật hóa những nguyên tắc căn bản về tổ chức quản lý và bảo vệ tài liệu lưu trữ, khẳng định vị trí, vai trò đặc biệt của công tác lưu trữ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Nhằm tuyên truyền sâu rộng về truyền thống của ngành, năm 2006, Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước đã nghiên cứu, đề xuất lựa chọn ngày truyền thống của ngành Lưu trữ Việt Nam. Nhiều mốc lịch sử quan trọng được đưa ra xem xét, trong đó có các sự kiện: xây dựng Tàng thư lâu - Kho Lưu trữ của triều Nguyễn (1825), thành lập Nha Lưu trữ và Thư viện Đông Dương (1917), Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 21/SL cử Giám đốc Nha Lưu trữ công văn và Thư viện toàn quốc (1945), Chủ tịch Hồ chí Minh ký ban hành Thông đạt số 1-C/VP gửi các Bộ trưởng của Chính phủ lâm thời (1946), Hội đồng chính phủ ban hành Nghị định số 102-CP về việc thành lập Cục Lưu trữ trực thuộc Phủ Thủ tướng (1962), Chủ tịch Hội đồng nhà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam ký lệnh công bố Pháp lệnh Bảo vệ tài liệu lưu trữ quốc gia (1982).

Sau quá trình phân tích ý nghĩa lịch sử và lấy ý kiến rộng rãi, Bộ Nội vụ đã thống nhất chọn ngày 03/01/1946 - ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Thông đạt số 1-C/VP - làm Ngày Lưu trữ Việt Nam. Ngày 17/9/2007, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1229/QĐ-TTg, chính thức lấy ngày 03/01 hằng năm là Ngày Lưu trữ Việt Nam.

Việc lựa chọn ngày 03/01 mang ý nghĩa sâu sắc: lần đầu tiên trong lịch sử, tài liệu lưu trữ được Nhà nước xác định là tài sản chung của nhân dân; việc bảo vệ tài liệu trở thành trách nhiệm bắt buộc của mỗi cơ quan, tổ chức và mỗi cán bộ; đồng thời thể hiện tầm nhìn chiến lược của Chủ tịch Hồ Chí Minh về vai trò của tài liệu lưu trữ đối với sự nghiệp kiến thiết đất nước.

Tiếp tục khẳng định vị trí pháp lý của Ngày Lưu trữ Việt Nam, Điều 6 Luật Lưu trữ số 33/2024/QH15 đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XV, kỳ họp thứ 7 thông qua và có hiệu lực từ ngày 01/07/2025 quy định “Ngày 03 tháng 01 hằng năm là Ngày Lưu trữ Việt Nam”. Đây là bước phát triển mới, đánh dấu sự hoàn thiện về thể chế, đồng thời mở ra giai đoạn mới cho ngành Lưu trữ trong bối cảnh chuyển đổi số và xây dựng Chính phủ số.

Quốc hội biểu quyết thông qua Luật Lưu trữ năm 2024. Nguồn sưu tầm

Trải qua gần 80 năm kể từ Thông đạt số 1-C/VP lịch sử, ngành Lưu trữ Việt Nam không ngừng trưởng thành, từng bước hiện đại hóa, vừa làm tốt nhiệm vụ gìn giữ an toàn tài liệu, vừa đẩy mạnh phát huy giá trị phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ chủ quyền quốc gia. Ngày Lưu trữ Việt Nam 03/01 vì thế không chỉ là ngày truyền thống, mà còn là dịp để toàn ngành nhìn lại chặng đường đã qua, tiếp tục phát huy trách nhiệm, giữ gìn ký ức quốc gia cho hôm nay và mai sau./.